En hafif meltemden fırtınaya, açık gökyüzünden çok şiddetli yağmur ve kar yağışına kadar, hava olaylarının tümü, atmosferde ısı enerjisinin eşit şekilde dağılmamasının sonucudur. Atmosferdeki bu hareketlerin ve değişimlerin çoğu basit olarak ısınan havanın hafiflemesi ve yükselmesi (alçak basınç), soğuyan havanın ağırlaşması ve çökmesi (yüksek basınç ) temel kavramına dayanır.
RÜZGÂR
?Yüksek basınçtan alçak basınca olan hava hareketine rüzgâr adı verilir.? Dünyada pek çok farklı rüzgâr çeşidi vardır. Sabit rüzgârlar dünyanın oluşumundan beri, aynı yönde ve belli zamanlarda eserler. (örneğin; ticaret rüzgârları)
Rüzgârlar estikleri yöne göre isimlendirilirler. Örneğin poyraz, kuzey doğudan güneybatı yönüne eser. Rüzgârlar estiği yönlere göre Rüzgârgülünde isimlendirilir. Pusulada dört ana yön, bu istikametten esen rüzgârlar ve kısaltmalar şunlardır.
0°, Kuzey, rüzgârı: yıldız - N
90°, Doğu, rüzgârı: gündoğusu - E
180°, Güney, rüzgârı: kıble - S
270°, Batı, rüzgârı: batı - W
Bunların ara yönleri ise:
45°, Kuzeydoğu, rüzgârı: poyraz - NE
135°, Güneydoğu, rüzgârı: keşişleme - SE
225°, Güneybatı, rüzgârı: lodos - SW
315°, Kuzeybatı, rüzgârı: karayel - NW
Ana ve ara yönler arası da şöyledir:
22° 30' Yıldız - poyraz - NNE
67° 30' Gündoğusu - poyraz - ENE
112° 30' Gündoğusu - keşişleme - ESE
157° 30' Kıble - keşişleme - SSE
202° 30' Kıble - lodos - SSW
247° 30' Batı - lodos - WSW
292° 292' Batı - karayel - WNW
337° 30' Yıldız - karayel - NNW
Bir yerin istikametini verirken, her üçü de kullanılabilir, mesela, falanca koyun güneydoğusu, dendiği gibi, koyun keşişleme yönü de, denebilir. Ayrıca bu ana ve ara yönler kendi aralarında "kerte° denen 32 yöne bölünür. Her kerte 11° 15'dır.
Estikleri bölgelere özel, yerel rüzgârlar da vardır. Bunlar, mevsimlere göre değişebilirler. Türkiye?de kışın lodos hakimdir. İlkbaharda lodosla birlikte poyraz görülmeye başlar. Yazın genelde sabahları lodos, akşamları poyraz eser. Ege ve Akdeniz?de sabahları lodos yerine gündoğusu esebilir. Eğer sabah esen lodos öğlen durursa hava sakinleşir. Lodos öğlen kıbleye çevirir ise fırtınanın başlaması beklenir.
Rüzgârın hızını ve yönünü gösteren alete anemometre adı verilir.
Rüzgârın kuvvetini belli etmek için kullanılan birime Bofor (Beaufort) denir. Bofor çizelgesi 1 den 12 ye kadar olan numaraları kullanır ve esen rüzgârların şiddetini belirli bir aralığa yerleştirerek tanımlar. Bofor çizelgesine göre, 7 rakamı fırtına başlangıcı olarak kabul edilir. Istralyalar ıslık çalmaya başlar
DENİZ DURUMU
Hafifçe Briz :2
Ufak dalgacıklar oluşur. Ancak tepelerinde kırılma/köpük yoktur.
Problemsiz bir havadır.
Ancak, kararan bir ufuk ve örs seklinde yükselen bulutlanma var mi diye kontrol gerekir.
Hafif Briz :3
0.6 ? 09m.Yüksekliğinde dalgalar ve üzerlerinde kırılma / köpüklenme oluşmaktadır.
Problemsiz bir havadır. Ancak açıktaki küçük tekneler kıyıya yaklaşmalıdır.
Mutedil Briz :4
Küçük dalgalar uzamaya başlamıştır.
Dalga uçlarında kırılma ve köpüklenme artmıştır.
Küçük ve üzeri açık tekneler marinalarına dönmelidir.
Sert Briz :5
2.0 m ye yaklaşan dalgalar oluşmaktadır.
Dalga üzerindeki kırılma/ köpüklenme beyaz atlar gibi ve çok sık görülmektedir.
Küçük tekneler marinaya.
Kuvvetli Rüzgar :6
3.0 metreyi asan dalgalar.Hepsinin üzeri beyaz köpüklü.
Kesinlikle :
Can yelekleri ve
Emniyetli giysiler giyilmeli,
Teknedeki her şey deniz bağına vurulmalıdır.
Fırtına Rüzgarı :7
4.0 ?6.0 m Yüksekliğinde dalgalar
Dalga tepeleri beyaz köpüklü ve köpükler savrulmakta.
Ancak çok büyük yatlar, denizi kollayarak seyredebilir.
Fırtına :8
Dalga yüksekliği 8.0 m civarında.
Büyük yatlar, denizleri kollayarak limana
KONTRA KAVRAMI
Bilindiği gibi bir teknenin Pruva - Pupa hattına göre (Pruva önde, pupa arkada) sağ tarafı "Sancak", sol tarafı ise "İskele"dir. Akılda kolay kalabilmesi için Osmanlı sancağını hatırlamak kolay bir yöntemdir. Yelken ile yürütülen teknenin rüzgârı hangi yönden aldığı son derece önemlidir. Rüzgâr hangi borda tarafından esiyorsa, doğal olarak yelkenler de karşı (kontra) tarafta şişiyor demektir.
Sancak Kontra:
Rüzgârın sancak tarafından esmesi ve yelkenlerin iskele, sancağın karşı tarafında dolması anlamındadır.
İskele Kontra:
Rüzgârın iskele tarafından esmesi ve yelkenlerin iskele tarafının karşısında dolması demektir.
Yelkenli bir teknenin bir yerden bir başka yere gidebilmesi, büyük bir olasılıkla kontra değiştirerek çeşitli manevralar ile olasıdır.
KONTRA DEĞİŞTİRMEK
Tekne rotasını değiştirerek rüzgârı farklı taraftan almak demektir. Bu işlemin yapılabilmesi iki farklı türde manevra ile mümkündür.
Tramola
Tekne rotasını rüzgarüstüne doğru çevirmek ve rüzgarı diğer taraftan (kontradan) alarak seyre devam etmektir.
Bir diğer tanım ile tekneyi orsa rotasını da aşacak biçimde rüzgâr üstüne çevirmektir. Bu işlem sırasında yelkenlerin dolamayacağı (kör bölge) ±45 derece bölgesinden geçmesi gerekmektedir. Teknenin üzerinde yeterince yol yoksa bu manevra başarı ile sonuçlanmayabilir. Tramola esnasında dikkat etmemiz gereken önemli olay, yelkenin teknenin kontra değiştirmesinden dolayı teknenin üzerinde bulunduğu yarısından diğer tarafına geçmesidir. Bunun sonucu olarak yelkenin üzerinde bulunan ağırlık merkezi yer değiştireceğinden, kişinin/ekibin de yer değiştirmesi gerekmektedir.
Tramola atmadan önce yolunuzda herhangi bir engel olmadığından emin olun. Teknenin 90 derece sağına veya soluna bakıp belirgin bir kerteriz noktası, karada bir işaret, bir şamandıra yada bir tekne olup olmadığını kontrol edin. Varsa tramoladan sonra oraya yöneliyor olacaksınız. Dümenci mürettebata ?alesta tramola? (tramolaya hazır ol) komutunu verir. Mürettebat ön yelkenin rüzgarüstü ıskotasını vince dolayıp kasmaya, rüzgaraltı ıskotasını da boşlamaya hazırlansın. Mürettebat bu hazırlıklardan sonra ?alesta? (hazır) cevabını verir. Dümenci ?Tramola? veya ?Orsa alabanda tramola? komutunu verir ve dümeni veya yekeyi basar. Tekne rüzgâr üstüne dönerken, ön yelkenler yapraklanmaya başlayınca alçak taraftaki ıskotası boşlanır. Mürettebat karşı tarafa geçer (Bumbaya dikkat ederek). Bumbayla aynı anda yer değiştirmeleri gerekir.
Kavança
Bir teknenin kontrasını, kafayı açmak kaydı ile pruvasını rüzgaraltına doğru döndürerek değiştirmesidir. Tekne rotasını rüzgâr altına doğru çevirir ve rüzgârı diğer taraftan (kontradan) alarak seyre devam eder.
Bu manevrada tekneyi pupa seyrine kadar getirmek ve ana-yelkenin rüzgâr alış yönünü değiştirene kadar dönüş işlemine devam etmek gerekir. Ancak geniş seyirden farklı kontradaki bir başka geniş seyre geçileceği için yelkenin güverte üzerinde süpüreceği alan oldukça fazla ve dönüş-değişim hızı ise çok yüksektir. Bu manevradan önce güvertedeki yolcuların uyarılması özellikle önemlidir. Aksi halde hızla gelen ana-yelken bumbası istenmeyen ciddi kazalara neden olabilir.